Ο Τόμας Έντουαρντ Λόρενς (Laurence) προτιμούσε να τον αποκαλούν Τ. Ε. Λόρενς. Ήταν ο δεύτερος από τους πέντε γιους του έρωτα που κεραυνοβόλησε τον σερ Τόμας Τσάπμαν για τη Σάρα Μάντεν, παιδαγωγό των κοριτσιών του. Οι δυο τους το έσκασαν από την Ιρλανδία και κατέφυγαν στην Ουαλία ως «κύριος και κυρία Λόρενς». Ο Τ. Ε. γεννήθηκε στα 1888. Στα 1896, οι γονείς του εγκαταστάθηκαν στην Οξφόρδη. Το περιβάλλον τον ενέπνευσε να μελετήσει τη μεσαιωνική αρχιτεκτονική. Ξεκίνησε από τη Γαλλία, γνωρίζοντας από κοντά τα κάστρα των σταυροφόρων και συνέχισε τη μελέτη φτάνοντας στη Συρία και την Παλαιστίνη. Η εργασία του υποβλήθηκε στα 1910, απέσπασε έπαινο και του εξασφάλισε υποτροφία από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Τη χρησιμοποίησε για να γνωρίσει τον κόσμο και να μάθει ξένες γλώσσες. Αρχές του 1914, εξερευνούσε τη λωρίδα της Γάζας και την περιοχή ανατολικά του Σουέζ, φτάνοντας ως τα βόρεια του Σινά και την Άκαμπα (στην Ερυθρά Θάλασσα, μοναδικό λιμάνι της Ιορδανίας, σήμερα). Κυρίως, μάζευε υλικό για να γράψει το βιβλίο με τίτλο «Οι επτά στύλοι της σοφίας».
Προπολεμικές δραστηριότητες
Ο Τόμας Έντουαρντ Λόρενς, αν και ήταν ένα πολυσύνθετο ταλέντο (ικανότατος αρχαιολόγος, διπλωμάτης, ιστοριοδίφης και συγγραφέας), έμεινε τελικά γνωστός για τα κατορθώματα του στα πεδία των μαχών της Μέσης Ανατολής. Ήταν άνθρωπος μάλλον κοντός και αδύνατος, με καθαρή φωνή και κινήσεις νευρώδεις. Διακρινόταν για την ευγένεια, την ευθύτητα και την αντιπάθειά του για την επίδειξη.
Σπούδασε στην Οξφόρδη. Η μεσαιωνική στρατιωτική αρχιτεκτονική αποτέλεσε το πρώτο θέμα του ενδιαφέροντος του. Υπέβαλε διατριβή με τον τίτλο Φρούρια Σταυροφόρων (Crusader Castles) και το θέμα αυτό του εξασφάλισε πτυχίο ιστορίας με βαθμό άριστα, το 1910.
Ως προστατευόμενος του αρχαιολόγου του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Ντ. Τζ. Χόγκαρθ, πήρε μέρος σε ανασκαφές που έγιναν στον Ευφράτη, τη Συρία, την Παλαιστίνη και την Αραβία. Εργάστηκε εκεί από το 1911 μέχρι το 1914, πρώτα υπό τον Χόγκαρθ και στη συνέχεια υπό τον Σερ Λέοναρντ Γούλυ. Στο διάστημα αυτό προσπάθησε να γνωρίσει τους λαούς της περιοχής και έμαθε όλες τις αραβικές διαλέκτους.
Στις αρχές τού 1914, ο Γούλυ, ο Λόρενς και ο λοχαγός Σ. Φ. Νιούκομπ, εξερεύνησαν το βόρειο μέρος της χερσονήσου του Σινά. Φαινομενικά αποτελούσαν επιστημονική αποστολή, αλλά στην πραγματικότητα ενεργούσαν αναγνώριση με σκοπό τη χαρτογράφηση της περιοχής από τη Γάζαμέχρι την Άκαμπα, που προοριζόταν να έχει μεγάλη στρατηγική αξία.
Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, ο Τ. Ε. Λόρενς προσλήφθηκε στο βρετανικό επιτελείο με καθήκον να εκπονήσει αξιόπιστο χάρτη της περιοχής του Σινά. Τον Δεκέμβριο, ήταν υπολοχαγός στο Κάιρο. Πράκτορες που δρούσαν πίσω από τις γραμμές στα, κατεχόμενα από την ενταγμένη στο μέτωπο των κεντρικών αυτοκρατοριών Τουρκία, αραβικά εδάφη και φυλακισμένοι τον τροφοδοτούσαν με πληροφορίες για το έδαφος. Στα μέσα του 1915, πληροφορήθηκε ότι δυο από τα αδέλφια του σκοτώθηκαν στο δυτικό μέτωπο. Αποφάσισε να ασχοληθεί πιο ενεργά με τον πόλεμο.
Την ίδια χρονιά, ο σερίφ Χουσεΐν ιμπν Αλί της Μέκκας ζητούσε από τους Βρετανούς να τον ενισχύσουν χρηματικά να ξεκινήσει επανάσταση των Αράβων εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το 1916, προσπάθησε να αυτονομηθεί. Τον Ιούνιο, μπήκε επικεφαλής αραβικών φυλών και ξεκίνησε απελευθερωτικό αγώνα χτυπώντας τις τουρκικές συγκοινωνίες στο Σινά. Ο Λόρενς και ο διπλωμάτης σερ Ρόναλντ Στορς τον επισκέφτηκαν τον Οκτώβριο. Ο Λόρενς έγινε φίλος με τους γιους του Χουσεΐν, πρίγκιπες Αμπντουλάχ και Φεϊζάλ. Τον Νοέμβριο, ο Λόρενς έπεισε τους ανωτέρους του να χρηματοδοτήσουν αραβική επανάσταση. Δεν ήταν εύκολο. Οι Άραβες ήταν διασπασμένοι και οι Τούρκοι, τον Δεκέμβριο, αναγνώρισαν τον Χουσεΐν, βασιλιά της Χετζάζης (περιοχής της Σαουδικής Αραβίας σήμερα, κατά μήκος της Ερυθράς Θάλασσας).
Ενώνοντας τις φυλές, ο Λόρενς και οι φίλοι του Άραβες πρίγκιπες ξεκίνησαν κλεφτοπόλεμο που ανάγκασε τους Τούρκους να απασχολούν στρατεύματα για την προστασία των τρένων και των λοιπών συγκοινωνιών τους. Θαρραλέος, παράτολμος και επίμονος, κέρδισε τον θαυμασμό των συμπολεμιστών του. Χτυπούσαν και αποχωρούσαν. Και κάποια στιγμή, με την επιμονή του, πείστηκαν να τον ακολουθήσουν σε μια προσπάθεια να πάρουν το απόρθητο ως τότε οχυρό της Άκαμπα. Διασχίζοντας την αραβική έρημο, χτύπησαν την πόλη από την ενδοχώρα και την πήραν στις 6 Ιουλίου 1917. Ο Τ. Ε. Λόρενς είχε αποκτήσει νέο όνομα: Ήταν ο «Λόρενς της Αραβίας».
Τον Νοέμβριο, μπήκε μεταμφιεσμένος στην πόλη Νταρ’ Α για να κατοπτεύσει. Τον συνέλαβαν χωρίς να τον αναγνωρίσουν. Ο εκεί Τούρκος διοικητής ασέλγησε πάνω του. Κατόρθωσε να δραπετεύσει αλλά η εμπειρία του αυτή βάρυνε στη μετέπειτα συμπεριφορά του σαν μόνιμη ανοιχτή πληγή. Τον Δεκέμβριο του 1917, με τους Άραβες φίλους του πήρε την Ιερουσαλήμ. Η Βρετανία τον τίμησε για εξαίρετες πράξεις και ο στρατός τον προήγαγε σε συνταγματάρχη.
Οι Βρετανοί διόλου δεν ενδιαφέρονταν για την χειραφέτηση των Αράβων. Ελπίζανε, όμως, ότι θα κατάφερναν ν’ απασχολήσουν κάμποσα οθωμανικά στρατεύματα και ν’ απαλλαγούν από την τουρκική πίεση. Όμως, ο Λόρενς δεν ήξερε από εγγλέζικη διπλωματία. Περνώντας τις αραβικές ερήμους, πολεμώντας συνεχώς, κατάφερε να συνασπίσει τους διαιρεμένους Άραβες σεΐχηδες σε ιερό πόλεμο. Εξορμώντας από απάτητα λημέρια, μπόρεσε όχι μόνο ν’ απασχολεί τεράστιες τουρκικές δυνάμεις αλλά και να ελευθερώνει τα εδάφη, το ένα μετά το άλλο. Τον Οκτώβριο του 1918, θα έπαιρναν και τη Δαμασκό. Οι επιτυχίες του, όμως. άνοιξαν την όρεξη των Αγγλογάλλων.
Το 1917, ξεκίνησαν τη νικηφόρα πορεία τους στην κατεχόμενη Μέση Ανατολή. Τον Νοέμβριο, πήραν τη Γάζα. Τον Οκτώβριο του 1918, μπήκαν στη Δαμασκό. Οι Άραβες πανηγύρισαν την απελευθέρωσή τους από τους Τούρκους για να βρεθούν, πολύ σύντομα, κάτω από την αγγλική εντολή. Αναβίωση Αραβικής αυτοκρατορίας αποκλειόταν. Ο Λόρενς προσπάθησε να σώσει τα προσχήματα. Πρόσφερε στον σεΐχη Χουσεΐν τον θρόνο της Χετζάζης που ήδη είχε κερδίσει. Τον ανακάλεσαν στις 31 Οκτωβρίου 1918 και τον αποστράτευσαν τον Ιούλιο του 1919.
Επίλογος σε ένα δράμα
Στις διαπραγματεύσεις για την ειρήνη, μάταια ο Λόρενς προσπάθησε να βοηθήσει τους Άραβες φίλους του. Στις 8 Μαρτίου 1920, πρόσφερε στον φίλο του Φεϊζάλ τον θρόνο της Συρίας και στον Αμπντουλάχ (αδερφό του Φεϊζάλ) τον θρόνο του Ιράκ. Όμως, η αγγλογαλλική συμμαχία αλλιώς τα είχε κανονίσει. Οι Γάλλοι αναγνώρισαν την ανεξαρτησία του Λιβάνου υπό γαλλική προστασία και πήραν αντάλλαγμα τη Συρία. Φυσικά, λέξη δεν ήθελαν ν’ ακούσουν για τον Φεϊζάλ. Οι Βρετανοί έστειλαν τον Αμπντουλάχ σπίτι του κι έκαναν τον Φεϊζάλ βασιλιά του Ιράκ. Όμως, οι Τούρκοι είχαν πάρει επάνω τους και ήταν έτοιμοι να χτυπήσουν το Ιράκ. Ο Λόρενς ζήτησε τη βοήθεια των συμπατριωτών του. Η αγγλική διπλωματία κινήθηκε πάλι, αλλ’ αυτή τη φορά σε μονοπάτια, που είχε προβλέψει.
Με αιτία την εισβολή του Ντ’ Ανούντζιο στο Φιούμε, στον μυχό της Αδριατικής, και τα ιταλικά παιχνίδια γύρω από το θέμα αυτό, οι υπόλοιποι ισχυροί της Αντάντ είχαν ζητήσει και οι Έλληνες, από τις 2/15 Μαΐου 1919, είχαν ξεκινήσει τη μικρασιατική εκστρατεία. Η Αντάντ είχε επιδικάσει τη Σμύρνη στην Ελλάδα με τη συμφωνία ότι έπρεπε να παρθεί από τον ελληνικό στρατό, τον οποίο βοηθούσε. Οι ελληνικές νίκες έκαναν τους Τούρκους να ξεχάσουν για λίγο το Ιράκ και τον Λόρενς. Όταν ο Φεϊζάλ ισχυροποιήθηκε, άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για την Ελλάδα.
Το 1921, Άραβες Βαχαβίτες μπήκαν στη Χετζάζη, έδιωξαν τον Χουσεΐν από τον θρόνο κι έκαναν βασιλιά τον αρχηγό τους, Ιμπν Σαούντ (1880-1953). Σταθερός έμενε μόνον ο Φεϊζάλ στον θρόνο του Ιράκ.
Στην Αραβία, τα πράγματα ακολούθησαν τον δικό τους δρόμο. Στα 1926, οι Βαχαβίτες κατέλαβαν και τη γειτονική τους Νετζντ, δημιουργώντας το κράτος της Σαουδικής Αραβίας. Ο βασιλιάς πια Φεϊζάλ πέθανε το 1933, στα 48 του χρόνια. Ο Λόρενς ήταν, τότε, στην Αγγλία, αξιωματικός του στρατού. Σκοτώθηκε, δυο χρόνια αργότερα (19 Μαΐου 1935), σε ένα ηλίθιο τροχαίο δυστύχημα, καθώς οδηγούσε τη μοτοσικλέτα του. Το βασίλειο της Συρίας έγινε ανεξάρτητο, το 1944 (σήμερα, είναι δημοκρατία). Της Ιορδανίας, το 1946, όπως και η δημοκρατία του Λιβάνου. Το βασίλειο της Υεμένης, το 1947. Στην Παλαιστίνη δημιουργήθηκε, στα 1948, το κράτος του Ισραήλ. Στα 1961, προέκυψε το σουλτανάτο του Κουβέιτ. Στο πρώην αγγλικό προτεκτοράτο του Άντεν, δημιουργήθηκε, το 1967, η δημοκρατία της Νότιας Υεμένης. Το 1971, επτά εμίρηδες της Ακτής των πειρατών συνέπηξαν τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Ανεξάρτητα είναι το σεϊχάτο του Κατάρ, το σουλτανάτο του Ομάν κ.λπ. Η σαλαμοποίηση των Αράβων και το άφθονο πετρέλαιο στο υπέδαφος της Αραβίας βασανίζουν ακόμη την οικουμένη.
Μεταπολεμικές δραστηριότητες
Διάσημος πια, αναχώρησε για την Αγγλία αμέσως πριν από την ανακωχή του Μούδρου στις 30 Οκτωβρίου 1918, αρνούμενος ευγενικά να δεχθεί παράσημα από τον βασιλιά Γεώργιο Ε' και αποστρατεύθηκε με τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη στις 31 Ιουλίου 1919.
Δυσαρεστήθηκε έντονα όταν συνειδητοποίησε, στα πλαίσια της συνδιάσκεψης των Βερσαλιών (στην οποία μετείχε ως σύμβουλος του εμίρη Χουσεΐν) ότι οι συμμαχικές δυνάμεις αθετούσαν τις υποσχέσεις τους προς τον αραβικό λαό. Σε ένδειξη διαμαρτυρίας εξαφανίζεται εγκαταλείποντας την ανώτερη θέση που του είχαν δώσει, και την περίοδο αυτή ξεκινά τη συγγραφή του κυριότερου έργου του με τίτλο "Οι επτά στύλοι της σοφίας" (1926), που αποτελεί την επική αφήγηση της εκστρατείας στην Αραβία. Μολονότι το αρχικό χειρόγραφο χάθηκε, ο Λόρενς ξανάγραψε το έργο και πραγματοποίησε μία πρώτη έκδοση, την οποία ακολούθησε η περιληπτική έκδοση "Επανάσταση στην έρημο" το 1927. Παρά το γεγονός ότι αυτή η δεύτερη έκδοση συνετέλεσε στην εξάπλωση της φήμης του, εκείνος, τη στιγμή που κυκλοφορούσαν σε εκατομμύρια αντίτυπα έξι διαφορετικά βιβλία αξιόλογων συγγραφέων με τα κατορθώματα του, επέμενε να ζει στην αφάνεια.
Το 1921 κατατάχθηκε σαν απλός σμηνίτης στην αεροπορία αφού δεν δέχθηκε να καταταγεί ως αξιωματικός. Απολύθηκε από τη Βρετανική Αεροπορία στις 26 Φεβρουαρίου 1935 και αναζήτησε άλλη στρατιωτική υπηρεσία με τη μεσολάβηση ενός φίλου του στο υπουργείο Στρατιωτικών. Κατόρθωσε να καταταγεί στις 12 Μαρτίου 1923 ως οπλίτης στο Βασιλικό Σώμα Τεθωρακισμένων με το όνομα Τόμας Έντουαρντ Σω, ίσως λόγω της φιλίας του με τον Τζορτζ Μπέρναρντ Σο.
Ο θάνατός του
Ο Λόρενς, που υπήρξε φανατικός φίλος της μοτοσικλέτας, εδώ με μια Brough Superior.
Σε ηλικία μόλις 46 ετών, ο Λόρενς αντιμετωπίζει ζωή συνταξιούχου σε μια αγροικία, το Κλάουντς Χιλ στο Ντόρσετ, που σήμερα λειτουργεί ως μουσείο, μελετώντας ανατολικές γλώσσες και μεταφράζοντας Όμηρο. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Λόρενς υπήρξε ένας από τους λάτρεις του ελληνικού πνεύματος και όταν έμενε στην Αίγυπτο, τον συνέδεε στενή φιλία με τον διάσημο Έλληνα ποιητή Καβάφη.
Έπεσε θύμα δυστυχήματος, όταν η μοτοσικλέτα του συγκρούστηκε με αυτοκίνητο, που το οδηγούσε ένας αξιωματικός του βρετανικού ναυτικού. Ο Λόρενς, θανάσιμα τραυματισμένος, μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο όπου και ξεψύχησε.
Η ζωή του σε κινηματογραφική ταινία
Η μυθιστορηματική ζωή του Λόρενς, ο παράξενος χαρακτήρας του και τα επιτεύγματά του έπλασαν ένα μύθο γύρω από το πρόσωπό του.
Ο Άγγλος σκηνοθέτης του κινηματογράφου, Ντέιβιντ Λιν (Sir David Lean), κέρδισε το βραβείο Όσκαρ σκηνοθετώντας την ταινία με θέμα τη ζωή του Λόρενς της Αραβίας, με τίτλο Ο Λόρενς της Αραβίας (Lawrence of Arabia) (1962) και πρωταγωνιστή τονΠήτερ Ο' Τουλ (Peter O’Toole).
